Jednym z powszechniejszych mitów prawnych funkcjonujących w obiegu jest stwierdzenie, że miejscem zamieszkania jest zawsze miejsce zameldowania. Z dzisiejszego wpisu dowiesz się zarówno co odróżnia, jak i co łączy, oba te pojęcia. Poznasz także znaczenie i pojęcie łacińskiego słowa domiciulium oraz zobaczysz jak w praktyce wygląda przenikanie się różnych gałęzi prawa.
ARTYKUŁ(y) 25
Jak zawsze zacznijmy od początku. Definicję ustawową miejsca zamieszkania osoby fizycznej (łac. domicilium) znajdziemy w art. 25 Kodeksu cywilnego. Jest to miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu. Aby dowiedzieć się czym jest pobyt stały musimy sięgnąć do ustawy z dnia 24 września 2010 roku o ewidencji ludności, a konkretnie do jej art. 25. Zgodnie z treścią ust. 1 ww. regulacji pobytem stałym jest zamieszkanie w określonej miejscowości pod oznaczonym adresem z zamiarem stałego przebywania. A zatem już na tym etapie możemy dostrzec jedną z różnic pomiędzy omawianymi pojęciami – miejsce zamieszkania obejmuje jedynie miejscowość, nie zaś konkretny adres, na który składają się ulica, budynek, czy lokal mieszkalny.
CORPUS I ANIMUS
Zamieszkanie w rozumieniu Kodeksu cywilnego stanowi koniunkcję dwóch, ściśle związanych ze sobą elementów: faktycznego przebywania w określonym miejscu (łac. corpus) oraz zamiaru stałego w nim pozostawania (łac. animus manendi). Przesłanki te muszą wystąpić łącznie, zaś brak chociażby jednej z nich sprawi, że nie będziemy mogli uznać danej miejscowości za miejsce zamieszkania w rozumieniu omawianych przepisów. Odróżnić jednak musimy przebywanie trwałe (element obligatoryjny) od przebywania ciągłego (element nieobligatoryjny). Nie dojdzie bowiem do zmiany, względnie utraty, dotychczasowego miejsca zamieszkania, wskutek przejściowego (chociażby długotrwałego) opuszczenia danej miejscowości. Kluczowy bowiem będzie dopiero zamiar stałego pobytu w innej miejscowości w połączeniu z przebywaniem w niej. Istotne jest przy tym, że warunkiem przypisania danej osobie zamiaru stałego pobytu w danej miejscowości, jest to, czy z punktu widzenia typowego obserwatora miejscowość ta stanowi główny ośrodek aktywności życiowej tej osoby – jej osobistych i majątkowych interesów.
CYWILNE
Umiejscowienie regulacji omawianych w dzisiejszym wpisie pozwala nam dostrzec jedną z podstawowych różnic. Zamieszkanie jest pojęciem cywilistycznym i wielokrotnie będzie miało istotne znaczenie dla sytuacji prawnej jednostki – zarówno na gruncie przepisów prawa materialnego, jak i procesowego. Przykładowo zgodnie z art. 454 § 1 Kodeksu cywilnego jeżeli miejsce spełnienia świadczenia nie jest oznaczone ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione w miejscu, gdzie w chwili powstania zobowiązania dłużnik miał zamieszkanie lub siedzibę. Gdzie zaś wytoczymy powództwo? Zgodnie z art. 27 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego przed sąd pierwszej instancji, w którego okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania. Jak ustalić miejsce zamieszkania? Według przepisów kodeksu cywilnego.
vs ADMINISTRACYJNE
Pobyt stały oraz zameldowanie są pojęciami z zakresu prawa administracyjnego i zostały stworzone w przeważającej mierze z uwagi na potrzebę ewidencjonowania ludności. Mają charakter ściśle formalnoprawny i są wynikiem dopełnienia określonej czynności urzędowej – zgłoszenia i zarejestrowania miejsca przebywania. Bezpośrednim wyrazem powyższej koncepcji jest obowiązek meldunkowy statuowany w art. 24 ust. 2 pkt 1) ustawy o ewidencji ludności, obligujący do zameldowania w miejscu pobytu stałego lub czasowego Obowiązkiem tym objęci są wszyscy obywatele polscy przebywający na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Pomimo, iż aktualnie nie jest ona obwarowany żadną sankcją tak pamiętać należy, iż pozostaje obligatoryjny.
ZAMIESZKANIE A ZAMELDOWANIE
Jak zatem wyglądają wzajemne relacje pomiędzy miejscem zamieszkania, a miejscem zameldowania? Odpowiedzi musimy szukać orzecznictwie, które wielokrotnie pochylało się nad tym problemem – zarówno na gruncie prawa cywilnego, jak i administracyjnego. Przykładowo Naczelny Sąd Administracyjny postanowieniem z dnia 9 lutego 2022 roku, wydanym w sprawie o sygnaturze I OW 152/21, orzekł, iż „O uznaniu konkretnej miejscowości za miejsce zamieszkania osoby decyduje takie przebywanie na danym terenie, które posiada cechy założenia tam aktualnego ośrodka jej osobistych i majątkowych interesów. Samo zameldowanie, będące instytucją prawa administracyjnego, nie przesądza o zamieszkaniu w rozumieniu prawa cywilnego. Miejscem zamieszkania jest zatem miejsce, gdzie dana osoba faktycznie przebywa oraz gdzie aktualnie koncentrują się jej sprawy życiowe.” Jednocześnie wyrokiem z dnia 25 października 2002 roku, sygnatura akt IV CKN 1439/00, Sąd Najwyższy podkreślił, iż zameldowanie, zwłaszcza na pobyt stały, może stanowić jedną z okoliczności świadczących o zamiarze stałego pobytu w danej miejscowości. Jednakże okoliczność ta nie powinna mieć znaczenia przeważającego, zaś samo zameldowanie nie tworzy domniemania miejsca zamieszkania w danej miejscowości (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2014 roku, sygnatura akt IV CZ 114/13).
PODSUMOWANIE
Dzisiejszy artykuł stanowi doskonały, acz z pewnością niejedyny, przykład tego jak pojęcia funkcjonujące w powszechnej świadomości jako synonimy potrafią mieć różne znaczenie na gruncie języka prawnego. Z pewnością w przyszłości pojawi się na naszym blogu więcej wpisów poświęconych tej tematyce
Hubert Wojtoń
aplikant radcowski