Zgodnie z obietnicą złożoną w poprzednim wpisie o testamentach nadszedł czas na kontynuację serii. Poprzednio dowiedziałeś się czym jest testament oraz poznałeś ogólne zasady rządzące procesem testowania. Wiesz już też, że polskie prawo przewiduje wiele form sporządzenia testamentu. Czas przyjrzeć się im dokładniej. Dzisiaj na tapet trafia testament holograficzny.
HOLOCOŚTAM CZYLI WŁASNORĘCZNY
Pomimo, że nazwa holograficzny brzmi obco i skomplikowanie jest to podstawowa forma sporządzenia testamentu, powszechnie znana jako testament własnoręczny. Jak mówi nam art. 949 k.c. sporządza się go w ten sposób, że spadkodawca w całości spisuje dokument pismem własnoręcznym, podpisuje go oraz umieszcza na nim datę sporządzenia. O ile brak daty w określonych sytuacjach nie spowoduje nieważności całego testamentu, o czym za chwilę, tak naruszenie przynajmniej jednego z dwóch pierwszych wymogów skutkuje zawsze nieważnością całego testamentu.
PAN TU PODPISZE
Z pewnością kojarzysz scenę z filmów, gdzie starszy Pan (zwykle bardzo bogaty) resztką sił podpisuje podłożony mu dokument, który okazuje się być testamentem. Skutkiem powyższej sytuacji cały majątek trafia w niepowołane ręce. Jest to czysta fikcja i na gruncie polskiego prawa taka sytuacja nie mogłaby mieć miejsca – jak już wiemy testament holograficzny musi być w całości spisany własnoręcznie przez spadkodawcę. Nie wystarczy jedynie złożenie podpisu pod dokumentem sporządzonym na komputerze i następnie wydrukowanym. Pamiętajmy też, aby testament sporządzić w sposób czytelny – w przeciwnym razie istnieje realne ryzyko, że nie uda się go odczytać, a co za tym idzie nigdy nie zostanie ujawniona ostatnia wola zmarłego.
PODPISAŁ?
Ale czym właściwie jest podpis? Niestety brak jest jego legalnej definicji, ale z pomocą przychodzą komentarze i orzecznictwo. Przyjmuje się, że jest to językowy znak graficzny, składający się co najmniej z nazwiska podpisującego, stawiany własnoręcznie pod treścią złożonego oświadczenia. Są jednak dopuszczalne pewne wyjątki. Osoba z podwójnym nazwiskiem może podpisać się używając tylko jednego z członów, jak również pominąć znajdujący się przed nim przyimek. Dopuszczalna jest także tzw. forma skrócona, tj. pozbawiona niektórych liter lub końcówki jednakże tylko pod warunkiem, że spadkobierca taką formą się posługiwał i jest ona czymś więcej niż inicjałem. Analogicznie wygląda kwestia podpisu nieczytelnego – sąd każdorazowo badał będzie, czy podpisujący tak podpisywał dokumenty, czy też jedynie je parafował. Wysoce sporna z kolei jest możliwość złożenia podpisu składającego się jedynie z pseudonimu spadkodawcy – wyjątkowo dopuszcza się ją w sytuacji, gdy testator stale pod nim występował w obrocie prawnym i w życiu codziennym. Zasadniczo, z drobnymi wyjątkami dopuszczonymi przez Sąd Najwyższy, niewystarczające jest podpisanie testamentu holograficznego samym tylko imieniem lub określeniem stosunku pokrewieństwa. Podsumowując – najbezpieczniej będzie zawsze podpisać się pełnym imieniem i nazwiskiem.
TESTAMENT WŁASNONOŻNY
Wiesz już, że testament holograficzny musi być sporządzony własnoręcznie. Ale czy zawsze? Otóż nie. Wymóg spisania testamentu własnoręcznie będzie spełniony także wtedy gdy testator będący osobą niepełnosprawną sporządzi go inną częścią ciała, której używa do pisania np. nogą. Nie jest natomiast dopuszczalne sporządzenie testamentu tzw. pismem Braille’a lub przy pomocy drukarki zsynchronizowanej z syntezatorem mowy.
W ESPERANTO KREDĄ NA MURZE
Testament może zostać sporządzony dowolnym narzędziem pisarskim oraz na dowolnym materiale piśmienniczym. W orzecznictwie i literaturze w szczególności podkreśla się możliwość wykorzystania papieru, skóry, czy płótna, a także, wywodzące się z tradycji rzymskiej, sporządzenie oświadczenia kredą na murze. Odnotować należy także, że nie jest wykluczona zmiana używanego narzędzia np. z długopisu na ołówek. Dla ważności testamentu nie ma także znaczenia poprawność językowa, czy ortograficzna, jak również styl wyrażenia ostatniej woli – testament może być napisany wierszem, czy też przyjąć formę listu skierowanego np. do spadkobiercy. Wybór języka wykorzystanego do sporządzenia testamentu także należy do testatora. Nic nie stoi na przeszkodzie aby testament sporządzić w języku obcym, martwym, czy nawet sztucznym – jak esperanto właśnie.
BYŁA DRUGA KARTKA
Prawo dopuszcza sporządzenie testamentu na wielu kartkach (materiałach), jednakże powinna pomiędzy nimi istnieć więź materialna i intelektualna. Co to właściwie znaczy? Więź materialna ma wymiar stricte fizyczny i wyraża się na przykład przez numerację poszczególnych kartek.. Z kolei spójność intelektualna przejawia się w samej treści dokumentu – w szczególności poprzez bezpośrednią kontynuację myśli wyrażonej na poprzedniej stronie.
SPORZĄDZONO PIERWSZEGO DNIA WIOSNY (ROKU PAŃSKIEGO 2007)
Jak już wspomnieliśmy w pierwszym akapicie data jest jedną z obligatoryjnych cech testamentu holograficznego. Pomimo to jej brak nie będzie skutkował jego nieważnością, o ile brak ten nie wywoła wątpliwości co do treści testamentu, stosunku do innych testamentów oraz zdolności testatorskich spadkodawcy. W takiej sytuacji wątpliwości te muszą zostać usunięte na drodze postępowania sądowego – jeżeli się to nie uda testament będzie nieważny. Ustawa nie określa miejsca datowania, a co za tym idzie bez znaczenia jest czy data znajdzie się na początku, czy na końcu dokumentu. Wystrzegajmy się jednak umieszczania daty pod podpisem. Ustawodawca nie określił formy datowania – możemy to zrobić opisowo lub kalendarzowo. Zdecydowanie najbezpieczniejszą formą jest data kalendarzowa, czyli podanie dnia, miesiąca oraz roku. Określenie godziny będzie miało znaczenie jedynie w przypadku sporządzenia dwóch testamentów w ciągu jednego dnia, celem ustalenia późniejszego. Używając formy opisowej pamiętajmy aby opis był jak najdokładniejszy, zwłaszcza wobec powtarzalności niektórych wydarzeń. Za przykład niech posłuży nam tytuł tegoż akapitu. Pierwszy dzień wiosny obchodzimy rokrocznie 21 marca, a więc znalibyśmy datę dzienną, miesięczną, lecz nie wiedzielibyśmy w którym roku testament został sporządzony. Nasz spadkodawca dopisał jednak, że chodzi o pierwszy dzień wiosny w roku 2007, który przecież wystąpił w historii tylko raz. Wiemy zatem, że nasz przykładowy testament został sporządzony 21 marca 2007 roku.
SPŁONĄŁ, ZAGINĄŁ, PIES ZJADŁ
Co w sytuacji, gdy testament zaginął lub uległ przypadkowemu zniszczeniu? Czy w takiej sytuacji jesteśmy skazani na dziedziczenie ustawowe? Niekoniecznie. Zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie wskazuje się, że podstawę dziedziczenia może stanowić testament, który zaginął lub uległ przypadkowemu zniszczeniu. Fakt jego sporządzenia, ważność oraz treść powinny zostać udowodnione w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku albo w postępowaniu o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku. W takiej sytuacji dopuszczalne jest używanie wszelkich środków dowodowych. Pamiętajmy jednak, że nie dotyczy to sytuacji, w której testator sam zniszczył testament celem odwołania go.
PODSUMOWANIE
Sporządzenie testamentu własnoręcznego, pomimo, że jawi się jako czynność nie wymagająca umiejętności i wiedzy prawniczej, może przysporzyć wielu trudności. Zawiłości prawa spadkowego mogą rodzić wiele problemów zarówno dla spadkodawcy, jak i spadkobierców. Pamiętaj jednak, że nie zawsze błąd w testamencie musi skutkować jego nieważnością. Pomożemy Ci dochodzić swoich praw na każdym etapie postepowania. Doradzimy też jak uniknąć potencjalnych błędów, a tym samym zapewnić spokój Tobie i Twoim spadkobiercom.
Hubert Wojtoń
aplikant radcowski