Wielokrotnie podczas rozmowy z klientem zarówno biznesowym jak i prywatnym słyszymy pytanie: jeśli pójdziemy do sądu otrzymam zapłatę w kwocie brutto czy netto? Jak rozumieć kwotę brutto w przypadku pracownika a jak w przypadku firmy? Odpowiedź na te pytania należy zawsze rozpocząć sztampowym ,,to zależy”. A zależy od rodzaju dochodzonej wierzytelności oraz tego, kto jest wierzycielem. Niżej opisane kwestie nie wynikają z konkretnych przepisów, lecz stanowią one praktykę wypracowaną przez orzecznictwo sądów, w tym głównie Sądu Najwyższego.
Faktura a podatnik podatku od towarów i usług
W przypadku przedsiębiorców będących płatnikami podatku od towarów i usług (w skrócie ,,VAT”) zasadniczo każda dokonywana przez nich sprzedaż towarów lub usług objęta jest podatkiem VAT. Oznacza to, że wystawiając fakturę lub paragon, w całkowitej kwocie do zapłaty przez kupującego zawarta jest kwota podatku VAT. Żądając zatem zapłaty za fakturę należy zawsze dochodzić zapłaty kwoty brutto. Wynika to z faktu, iż w momencie wystawienia faktury lub paragonu u zdecydowanej większości przedsiębiorców będących płatnikami podatku VAT powstaje obowiązek podatkowy zapłaty na rzecz urzędu skarbowego podatku VAT należnego od danej transakcji, przy czym obowiązek ten jest niezależny do faktu rzeczywistego otrzymania całości zapłaty przez podatnika. Dochodzenie zapłaty kwoty brutto pozwoli zatem wierzycielowi na całkowite odzyskanie swojego wynagrodzenia oraz pokrycie ,,straty” w postaci zapłaconego podatku od danej transakcji.
Kwestia umowy
Pozostając w temacie przedsiębiorców, na etapie wystawiania faktury z tytułu wykonania umowy, np. o roboty budowlane czy umowy zlecenia, bardzo ważne jest rozstrzygnięcie czy kwota podana w umowie jako wynagrodzenia oznacza kwotę brutto czy też kwotę netto, do której należy doliczyć odpowiedni procent tytułem podatku VAT. Kluczowa w tej materii jest treść postanowień umowy. Jeśli bowiem w umowie wynagrodzenie wykonawcy oznaczono jako konkretną sumę bez określenia, czy wynagrodzenie to stanowi kwotę netto czy brutto, należy tę kwotę potraktować jako kwotę brutto. Gdyby bowiem wynagrodzenie miało stanowić kwotę netto, w umowie musiałoby się znaleźć postanowienie, iż wynagrodzenie stanowi kwotę netto, do której sprzedający towar lub usługę powinien doliczyć kwotę podatku VAT według stawki właściwej dla danego typu usługi lub sprzedaży towarów.
Jeśli po stronie wykonawcy/ sprzedawcy występuje osoba nie prowadząca działalności gospodarczej do jej wynagrodzenia lub ceny sprzedaży nigdy nie dolicza się stawki podatku VAT, a kwota dochodzonej zapłaty zawsze odpowiada dokładnie kwocie oznaczonej w umowie.
Odszkodowanie za szkody w mieniu
Najbardziej złożonym problemem jest kwestia dochodzenia zapłaty odszkodowania z tytułu niewykonania umowy, bądź poniesienia szkody majątkowej (np. uszkodzenia samochodu).
W przypadku osoby nieprowadzącej działalności gospodarczej odpowiedź na to pytanie jest prosta: bez względu na to czy odszkodowanie np. za naprawę samochodu zostało już wykonane czy dopiero zostanie wykonane, poszkodowanemu należy się odszkodowanie w kwocie brutto. Wynika to z faktu, iż nawet w razie przedstawienia klientowi faktury za wykonaną usługę naprawy, na której podane są stawki netto i brutto, poszkodowany nie będzie uprawniony do odliczenia kwoty podatku VAT od kosztów prowadzenia działalności. To samo tyczy się przedsiębiorcy, którego szkoda nie pozostaje w związku z działalnością gospodarczą.
Sytuacja komplikuje się w przypadku odszkodowania z tytułu uszkodzonego mienia przedsiębiorcy, np. firmowego samochodu. W takim wypadku możliwość odzyskania podatku VAT zapłaconego bądź możliwego do zapłaty (w przypadku braku wcześniejszej naprawy mienia) za usługę naprawy zależeć będzie od możliwości odliczenia podatku VAT w konkretnym przypadku.
Jeśli uszkodzony przedmiot jest wykorzystywany wyłącznie do prowadzenia działalności gospodarczej, należne odszkodowanie stanowi kwota netto. Skoro bowiem w przypadku poniesienia kosztów naprawy poszkodowany przedsiębiorca będzie mógł odliczyć 100% wartości podatku VAT, otrzymanie przez niego od sprawcy lub ubezpieczyciela zapłaty odliczonego podatku stanowiło by dla niego podwójną korzyść.
W razie jednak mieszanego (prywatno–zawodowego) charakteru uszkodzonego mienia, np. samochodu w leasingu przedsiębiorcy, który nie prowadzi ewidencji przebiegu pojazdu i któremu z tego powodu przysługuje prawo do odliczenia jedynie 50% z kwoty podatku VAT jako kosztu prowadzenia działalności, do kwoty netto odszkodowania powinna zostać doliczona kwota stanowiąca pozostałe 50% kwoty podatku VAT, do której odliczenia poszkodowany nie jest uprawniony.
Odszkodowanie za niewykonanie umowy
W przypadku odszkodowań za niewykonanie umowy lub z tytułu kar umownych zastrzeżonych w umowie, kwota ta będzie zawsze stanowiła kwotę netto, ponieważ odszkodowanie za niewykonanie umowy nie podlega opodatkowaniu podatkiem VAT. To samo tyczy się kar umownych spełniających funkcję odszkodowawczą. Skoro zatem poszkodowany nie zapłaci podatku od poniesionej szkody, doliczenie do odszkodowania kwoty podatku VAT (abstrahując od nieprawidłowości takiej czynności) doprowadziłoby poszkodowanego do uzyskania dodatkowej korzyści w postaci podatku, którego nie musiałby przekazać na rzecz urzędu skarbowego.
Wynagrodzenie za pracę
Odrębnym, lecz często pojawiającym się w praktyce tematem jest kwestia dochodzenia przez pracownika zapłaty zaległego wynagrodzenia za pracę. W przypadku gdy pracodawca nie wypłacił pracownikowi należnego wynagrodzenia pracownik może pozwać pracodawcę o zapłatę wynagrodzenia w kwocie brutto określonej w umowie, tj. kwocie bez potrącenia składek na ZUS oraz zaliczki na podatek dochodowy. Sytuacja wygląda analogicznie w przypadku osób zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych, tj. umowy zlecenia bądź umowy o dzieło.
Tomasz Okrzesik
radca prawny