W dobie globalizacji znaczna część transakcji płatniczych, nie tylko z zagranicznymi kontrahentami, ale także pomiędzy dwoma polskimi podmiotami, odbywa się w walutach obcych (głównie w Euro i USD). Czy jeśli strony umowy uzgodniły zapłatę w walucie obcej, płatność ta może zostać wykonana w złotówkach?
Zasada: płatność w walucie zobowiązania
W art. 358 § 1 Kodeksu cywilnego zawarto zasadę, zgodnie z którą jeżeli przedmiotem zobowiązania podlegającego wykonaniu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej, dłużnik może spełnić świadczenie w walucie polskiej, chyba że ustawa, orzeczenie sądowe będące źródłem zobowiązania lub czynność prawna zastrzega spełnienie świadczenia wyłącznie w walucie obcej.
Skąd wiemy, że zobowiązanie zapłaty podlega wykonaniu na terytorium Rzeczypospolitej? Kwestię tę reguluje art. 454 Kodeksu cywilnego wskazując, że świadczenie pieniężne powinno być spełnione w miejscu zamieszkania lub w siedzibie wierzyciela w chwili spełnienia świadczenia. Jeżeli zobowiązanie ma związek z przedsiębiorstwem dłużnika lub wierzyciela, o miejscu spełnienia świadczenia rozstrzyga siedziba przedsiębiorstwa.
W związku z tym, jeśli podmiot, który ma otrzymać płatność posiada siedzibę lub miejsce zamieszkania w Polsce, do zapłaty znajdzie zastosowanie wspomniany wyżej art. 358 § 1 k.c. Co jednak istotne, w przypadku przelewu bankowego beneficjentem przelewu stanie się bank prowadzący rachunek bankowy (wobec którego posiadacz rachunku posiada roszczenie o wypłatę środków będących formalnie własnością banku), w związku z czym w przypadku płatności przelewem, o miejscu płatności rozstrzyga siedziba banku.
Czym skutkują powyższej regulacje?
Jeśli zobowiązanie wyrażone jest w walucie obcej, dłużnik zasadniczo powinien spełnić świadczenie przekazując środki w walucie obcej.
Przewalutowanie przelewu
Zasada spełnienia świadczenia w walucie zobowiązania nie oznacza jednak, że przelew musi zostać wykonany z konta walutowego na konto walutowe. Banki oferują bowiem możliwość przewalutowania przelewów zarówno po stronie zlecającego przelew jak i odbiorcy. W takim wypadku za środki z konta złotówkowego bank kupuje walutę obcą, przekazuje kwotę w tejże walucie na rzecz banku odbiory przelewu, a zatem wykonuje imieniem dłużnika płatność w walucie obcej. Jeśli z kolei rachunek odbiorcy przelewu nie jest rachunkiem prowadzonym w walucie płatności lecz w walucie polskiej, bank odbiorcy przelewu następnie przewalutuje transakcję na PLN i wykazuje ją na rachunku odbiorcy. Wykonując płatność w ten sposób należy jednak pamiętać, że banki po obu stronach transakcji zapewne pobiorą tzw. spread walutowy, stanowiący jego wynagrodzenie za wykonanie operacji przewalutowania.
Przywilej dłużnika
Jak to zazwyczaj w prawie bywa, od zasady musi znaleźć się wyjątek. I taki wyjątek występuje również w omawianym temacie. Przepisy przewidują bowiem możliwość dokonania przez dłużnika zapłaty każdego zobowiązania na rzecz podmiotu mającego siedzibę w Polsce bezpośrednio w walucie polskiej, co wynika z użycia przez ustawę słowa ,,może” w art. 358 § 1 k.c. (,,dłużnik może spełnić świadczenie w walucie polskiej”). Zgodnie z art. 358 § 2 Kodeksu cywilnego wartość waluty obcej określa się według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski z dnia wymagalności roszczenia, chyba że ustawa, orzeczenie sądowe lub czynność prawna zastrzega inaczej. W związku z powyższym, dłużnik może ominąć mechanizm zakupu waluty obcej, wykonując przelew z konta złotówkowego samodzielnie obliczając wartość zapłaty na PLN po kursie średnim NBP z dnia płatności, a w razie wykonania przelewu po terminie płatności, wg. kursu z dnia następującego po dniu, do którego płatność miała został wykonana.
Mając do zapłaty przykładowo kwotę 100 euro, wykonując w dniu 24 maja 2024 roku płatność, która miała zostać wykonana do 31 maja 2024 roku, dłużnik może wykonać swoją płatność poprzez przelew na rzecz wierzyciela kwoty 426,24 zł, tj. stosując kurs średni NBP dla waluty euro z dnia wykonania płatności (24 maja 2024 roku kurs ten wynosił 4,2624).
Co istotne, wierzyciel nie może zażądać, by dłużnik dokonał zapłaty zobowiązania wyrażonego w walucie obcej w PLN, stosując wyżej opisany mechanizm. Uprawnienie do podjęcia decyzji o sposobie zapłaty posiada bowiem wyłącznie dłużnik.
Wyjątek od wyjątku
W umowie można ograniczyć możliwość dokonania przez dłużnika zapłaty z wykorzystaniem powyższego mechanizmu przeliczenia, zastrzegając wyłącznie płatność efektywnie w walucie obcej. O wyłączeniu stosowania powyższego mechanizmu może przesądzić również umowa lub orzeczenie sądu.
,,Chyba że ustawa stanowi inaczej”
Ciekawym wyłomem od opisanych wyżej reguł jest zapłata rekompensaty za koszty odzyskiwania należności, na podstawie art. 10 ust. 1 ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych (temat możliwości naliczenia rekompensaty został wcześniej opisany na naszym blogu).
W tym wypadku ustawa z góry przesądza, że co prawda wartość rekompensaty określona jest w walucie euro, jednak jej zapłata ma nastąpić w walucie polskiej. Co również wyjątkowe, ustawa przewiduje inny niż opisano wyżej dzień wyznaczenia kursu waluty euro, mającego zastosowanie do przeliczenia walutowego przesądzając, że równowartość kwoty rekompensaty, jest ustalana przy zastosowaniu średniego kursu euro ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski ostatniego dnia roboczego miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym świadczenie pieniężne stało się wymagalne.
Tomasz Okrzesik
radca prawny