Przymusowa rozdzielność majątkowa

Rozdzielność majątkowa małżeńska powstaje nie tylko na skutek zawarcia odpowiedniej umowy przez małżonków, ale w czasie trwania małżeństwa jej ustanowienia przez sąd może domagać się każdy z nich oraz wierzyciel jednego z małżonków. Wprowadzenie takiego ustroju majątkowego wymaga jednak spełnienia przesłanek zawartych w art. 52 k.r.o.

Ustanowienie rozdzielności majątkowej

Żądanie ustanowienia rozdzielności majątkowej przez jednego z  małżonków wymaga wykazania wystąpienia „ważnych powodów”. Pojęcie to nie zostało bliżej zdefiniowane w przepisach, stąd przy jego wykładni konieczne jest sięgnięcie do okoliczności wskazywanych w orzecznictwie sądowym. Analizując je, można przyjąć, iż przez „ważne powody” rozumie się wytworzenie sytuacji pociągającej za sobą naruszenie lub poważne zagrożenie interesu majątkowego jednego z małżonków lub całej rodziny. Jako przykład wskazać można:

• trwonienie majątku przez jednego z małżonków, przez jego lekkomyślne postępowanie,
• uzależnienie od hazardu, alkoholu czy narkotyków,
• sytuacje, w których zarząd majątkiem wspólnym przez każdego z małżonków (do czego powinni mieć prawo) jest niemożliwy albo przynajmniej znacznie utrudniony – choćby wskutek ciągłych nieporozumień między małżonkami w tym zakresie,
• zadłużanie majątku wspólnego przez jednego z małżonków, 
• zatrzymywanie wspólnego majątku wyłącznie dla siebie;
• długotrwałe pozostawanie w separacji faktycznej. 

Przywołane sytuacje nie wyczerpują oczywiście pojęcia „ważnych powodów”, spełnienie tej przesłanki wymaga analizy konkretnego stanu faktycznego. Sąd Najwyższy podkreśla, że „ocena istnienia lub braku przesłanek określonych w art. 52 § 1 kro może być wyrażona po dokonaniu ustaleń co najmniej w odniesieniu do: wielkości majątku wspólnego, istnienia zadłużenia jednego lub obojga małżonków, rozmiarów tego zadłużenia i okoliczności jego powstania, majątku odrębnego dłużnika oraz sposobu wykonywania przez niego zobowiązania, a także kwestii związanych z utrzymaniem i wychowaniem małoletnich dzieci stron (wyr. SN z 17.12.1999 r., III CKN 506/98).

Rozdzielność majątkowa – kto jeszcze może jej żądać?

Zgodnie z art. 52 § 1a k.r.o. ustanowienia przymusowej rozdzielności majątkowej może żądać także wierzyciel jednego z małżonków. W takim przypadku niezbędne jest spełnienia dwóch przesłanek: 

1) wykazanie istnienia stwierdzonej tytułem wykonawczym wierzytelności w stosunku do jednego z małżonków oraz

2) uprawdopodobnienie, że zaspokojenie tej wierzytelności wymaga dokonania podziału majątku wspólnego małżonków.

W literaturze wyrażono pogląd, że dla spełnienia wymagania uprawdopodobnienia wystarczające powinno być wykazanie rażącej dysproporcji między majątkiem osobistym małżonka będącego dłużnikiem a majątkiem wspólnym. Prawdopodobne więc musi być, że dzięki ustanowieniu rozdzielności możliwe będzie odzyskanie długu od małżonka. Pomocne mogą się okazać np. akta z postępowania egzekucyjnego czy informacja od komornika, z której wynika, że nie ustalił żadnego majątku małżonka – dłużnika. 

Rozdzielność majątkowa powstaje z dniem oznaczonym w wyroku, który ją ustanawia. Oznacza to, że sąd, wydając takie rozstrzygnięcie, ma obowiązek ustalenia daty, od której ustrój będzie obowiązywać i orzekanie w tym zakresie następuje z urzędu, a więc także wtedy gdy powód, żądając ustanowienia rozdzielności, o to nie wnosił.

Co do zasady data ustanowiona przez sąd nie powinna być wcześniejsza niż dzień wytoczenia powództwa. Jednakże w drodze wyjątku, sąd może ustanowić rozdzielność majątkową z datą wsteczną, co może mieć miejsc jednie w szczególnych okolicznościach.

Rozdzielność majątkowa – orzeczenie

Orzeczenie rozdzielności majątkowej z datą wsteczną ma miejsce przede wszystkim, gdy przez długi czas małżonkowie żyli w tzw. separacji faktycznej (rozłączeniu). W tym czasie nie zarządzali więc razem majątkiem wspólnym i właśnie z tego powodu uzasadnione będzie ustalenie, że rozdzielność majątkowa powstała wcześniej niż w chwili wytoczenia powództwa. 

Przy takim żądaniu należy mieć również na uwadze wpływ tego orzeczenia na sytuację osób trzecich, interesy wierzycieli są tu bowiem zagrożone w sposób oczywisty, zmniejsza się bowiem, a niekiedy całkiem znika szansa zaspokojenia ich należności z majątku dłużnika.