TESTAMENT PODRÓŻNY

W naszym ostatnim przedwakacyjnym wpisie o prawie spadkowym zamknęliśmy temat testamentów zwykłych. Po krótkiej przerwie i wycieczce w stronę kodeksu karnego i prawa międzynarodowego wracamy do testamentów. A skoro już jesteśmy przy wycieczkach
i powakacyjnych powrotach – zajmijmy się testamentem podróżnym.

SZCZEGÓLNIE SZCZEGÓLNY

Testament podróżny, uregulowany w art. 953.k.c., jest jedną z trzech form szczególnych rozporządzenia majątkiem na wypadek śmierci. Co więcej jest także szczególną formą testamentu allograficznego, o którym pisaliśmy tutaj. Pomimo, że w praktyce w zasadzie nie występuje moim zdaniem warto go znać. Zwłaszcza wobec licznych głosów krytycznych postulujących usunięcie tej instytucji z polskiego porządku prawnego. Ale do tego jeszcze wrócimy.

953 KODEKSU CYWILNEGO

Na początek podstawa. Zgodnie z art. 953 k.c. „Podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym można sporządzić testament przed dowódcą statku lub jego zastępcą w ten sposób, że spadkodawca oświadcza swą wolę dowódcy statku lub jego zastępcy w obecności dwóch świadków; dowódca statku lub jego zastępca spisuje wolę spadkodawcy, podając datę jej spisania i pismo to w obecności świadków odczytuje spadkodawcy, po czym pismo podpisują spadkodawca, świadkowie oraz dowódca statku lub jego zastępca. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać pisma, należy w piśmie podać przyczynę braku podpisu spadkodawcy. Jeżeli zachowanie tej formy nie jest możliwe, można sporządzić testament ustny.” Przeanalizujmy ten przepis krok po kroku. 

WSZYSCY NA POKŁAD

Testament podróżny może być sporządzony tylko i wyłącznie przez osobę posiadającą zdolność do testowania, będącą w trakcie podróży na polskim statku morskim lub podróżnym. Warunkiem koniecznym jest zatem odbywanie podróży, które jednak nie ma swej definicji prawnej.

W doktrynie wskazuje się, że należy rozumieć je szeroko – od momentu wejścia na pokład, aż do jego opuszczenia. Postoje w tzw. portach tranzytowych wliczane są do czasu podróży.

W przeciwieństwie do testamentu ustnego nie jest konieczne, aby istniała obawa rychłej śmierci – ustawodawca przyjął, iż niebezpieczeństwo wynika już z samego faktu odbywania podróży. Pamiętajmy jednak, że przepis ten wszedł w życie 01 stycznia 1965 roku i to właśnie z ww. przyczyn pojawiają się głosy o konieczność jego uchylenia – wszak samolot i statek to aktualnie jedne z najbezpieczniejszych sposobów podróżowania.

PAROSTATKIEM W PIĘKNY REJS

Statek morski został zdefiniowany w art. 2 §1 ustawy z dnia 18.09.2001 r. Kodeks morski i jest to każde urządzenie pływające przeznaczone lub używane do żeglugi morskiej. Z kolei polską przynależność definiuje art. 10 Kodeksu morskiego. Podkreślenia wymaga przymiotnik morski, który eliminuje możliwość sporządzenia testamentu podróżnego na statku przeznaczonym do żeglugi śródlądowej. Nie ma zatem możliwości aby ogłosić swoją ostatnią wolę kapitanowi barki, niezależnie od tego czy jesteśmy w podróży, czy pozostawiliśmy ją na brzegu.

LECĘ BO CHCĘ

Statek powietrzny zdefiniowany został w art. 2 ustawy z dnia 03.07.2002 r. Prawo lotnicze i jest to urządzenie zdolne do unoszenia się w atmosferze na skutek oddziaływania powietrza innego niż oddziaływanie powietrza odbitego od podłoża. Za polskie statki powietrzne, na podstawie art. 31 i art. 2 Prawa lotniczego, uważa się te wpisane do polskiego rejestru cywilnych statków oraz polskie państwowe statki powietrzne.

PROCEDURA

Spadkodawca oświadcza swoją wolę dowódcy statku lub jego zastępcy w obecności dwóch świadków. W przeciwieństwie do testamentu allograficznego nie ma obowiązku ustnego wyrażenia woli, a co za tym idzie testament taki mogą sporządzić także osoby głuche lub nieme. W dalszej kolejności dowódca lub jego zastępca spisuje wolę spadkodawcy, pismo to opatruje datą i odczytuje zarówno testującemu, jak i świadkom. Po zakończeniu spisywania i odczytaniu dokumentu podpisują go wszystkie ww. osoby. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać dokumentu należy o tym fakcie poczynić stosowną wzmiankę. Pamiętajmy, że zarówno do kapitana, jego zastępcy, jak i świadków zastosowanie znajdują ogólne przepisy dot. zdolności do bycia świadkiem, tj. art. 956 i 957 k.c.

NIEWAŻNY

Zgodnie z art. 958 k.c. testament sporządzony z naruszeniem wymogów formalnych co do zasady jest nieważny. W szczególności do błędów niekonwalidowalnych zaliczamy złożenie oświadczenia osobie niebędącej kapitanem lub jego zastępcą, np. stewardesie, czy też złożenie go osobie niezdolnej do bycia świadkiem.

PODRÓŻNY → USTNY

Jeżeli spadkodawca znajduje się w podróży, a nie jest możliwe zachowanie wymogów formalnych określonych dla testamentu podróżnego, dopuszczalne jest sporządzenie testamentu ustnego. Jednocześnie, wbrew literalnemu brzmieniu art. 952 §1 k.c., nie musi zachodzić obawa rychłej śmierci. Słusznie bowiem w literaturze wskazuje się, iż ustawodawca tworząc omawianą regulację istnienie niebezpieczeństwa wywodził już z samego faktu podróży. Jednocześnie, podobnie jak
w przypadku testamentu allograficznego, nieważny testament podróżny może zostać uznany za ważny testament ustny – o ile spełnia jego wymogi ustawowe (z wyłączeniem obawy rychłej śmierci).

PODSUMOWANIE

Według informacji udostępnionych przez Międzynarodowe Zrzeszenie Przewoźników Powietrznych (ang. International Air Transport Association, IATA) w 2022 roku na 32 200 000 lotów doszło do pięciu wypadków śmiertelnych, w których zginęło łącznie 158 osób. A zatem aby „na pewno” zginąć w katastrofie trzeba by odbywać lot samolotem codziennie przez 25 214 lat. Pamiętajmy, że jest to statystyka dla całego świata. Dla porównania, według informacji udostępnionych przez Komendę Główną Policji, polscy policjanci przyjęli 21 322 zgłoszenia o wypadkach drogowych w strefach zamieszkania, strefach ruchu i na drogach publicznych, w których śmierć poniosło 1896 osób. Myślę, że powyższa statystyka wystarczy, abyśmy artykuł 953 k.c. traktowali jedynie w kategorii ciekawostki. Jego uchylenie zdaje się być tylko kwestią czasu.