Pracotwórca

Utwory pracownicze to jedna z kategorii utworów wyróżnionych w Ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Jeżeli chodzi o to co tak właściwie nazywamy utworem pracowniczym, to na podstawie art. 12 ust. 1 możemy stwierdzić, że utwór pracowniczy to utwór stworzony przez pracownika w zakresie wykonywanych przez niego obowiązków w ramach stosunku pracy. Obowiązki takie mogą być sprecyzowane m. in. w samej umowie o pracę lub wynikać z celu umowy albo zgodnego zamiaru stron.

Uznać należy, że art. 12. ustawy znajduje zastosowanie w obrębie każdego rodzaju stosunku pracy, a więc nie tylko umowy o pracę, ale również aktu powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę.

Tej regulacji nie stosuje się więc do umów o dzieło, umów zlecenie, a także utworów powstałych w ramach konkursów.

Pracownik to nie zawsze twórca

Żeby wyjaśnić ich specyfikę, posłużmy się przykładem sprawy, która toczyła się przed sądem w Gdańsku. Sprawa dotyczyła powoda, który zajmował się handlem odzieżą dla młodzieży inspirowaną sportami ekstremalnymi. Jego obowiązki zawodowe wymagały wiedzy na temat aktualnych trendów odzieżowych, w związku z czym wraz z innymi pracownikami, wielokrotnie uczestniczył w ramach wyjazdów służbowych w targach handlowych. Wyjazd na targi miał na celu zaczerpnięcie inspiracji do nowych projektów odzieżowych i przywiezienie jak największej ilości materiałów, głównie zdjęciowych. Zdjęcia te pracownicy wykonywali aparatami własnymi lub firmowymi. Osoby wyjeżdżające na targi nie były rozliczane z ilości zrobionych zdjęć i same decydowały, które zdjęcia przekazują do sporządzanego raportu.

Ostatecznie sąd stwierdził, że nie będzie utworem pracowniczym utwór, który powstał jedynie w związku czasowym czy miejscowym, przy okazji wykonywania pracy, a także gdy do obowiązków pracownika w ramach stosunku pracy nie należało tworzenie tego rodzaju utworów. W tej sprawie osoba, która zrobiła zdjęcia była zatrudniona jako handlowiec odpowiedzialny za wybór kolekcji, określanie ceny produktu- tak więc nie została zatrudniona jako przykładowo fotograf, grafik, projektant, nie powierzono mu obowiązków mających polegać na tworzeniu zdjęć na potrzeby projektowanej kolekcji. Dlatego przyjmuje się, że jeśli pracownik stworzy utwór w związku z poleceniem służbowym pracodawcy wykraczającym poza ustalony zakres obowiązków pracownika, taki utwór utworem pracowniczym nie będzie.

Prawa majątkowe przy pracodawcy

W kontekście utworów pracowniczych, ważna jest także kwestia praw majątkowych do utworu. Szczegółowo o samych prawach majątkowych będzie jeszcze mowa później, jednak pokrótce – są to jedne z podstawowych uprawnień przysługujących autorowi z tytułu stworzenia utworu – w szczególności prawo do korzystania z niego i rozporządzania nim.

Jeżeli pracownik stworzy utwór, to prawa te powstają na jego rzecz. Na pracodawcę przechodzą dopiero w wyniku przejęcia utworu. Przyjęcie utworu jest to czynność faktyczna, a nie prawna, nie jest więc konieczna dla przejścia tych praw zawarcie jakiejkolwiek dodatkowej umowy. Autor utworu musi go po prostu faktycznie pracodawcy dostarczyć. Przyjęcie utworu przez pracodawcę oznacza jego zaakceptowanie i nie została dla tego przewidziana żadna forma szczególna.
Z chwilą przyjęcia utworu pracodawca nabywa własność przedmiotu, na którym utwór utrwalono.

W przypadku gdy pracodawca nie zawiadomi twórcy w terminie sześciu miesięcy od dostarczenia utworu o jego nieprzyjęciu lub uzależnieniu przyjęcia od dokonania określonych zmian, to wówczas uznaje się, że utwór został przyjęty bez zastrzeżeń. Nie jest to jednak termin bezwzględny – strony mogą określić w umowie o pracę inny termin.

Wynagrodzenie pracownika za pracę co do zasady zawiera już w sobie należność za przeniesienie autorskich praw na majątkowych, dlatego nie wymaga wypłaty pracownikowi dodatkowej kwoty. Strony mogą jednak ustalić w umowie odmiennie.

Co w przypadku rozwiązania umowy o pracę?

W przypadku kiedy umowa o pracę uległa rozwiązaniu, pozostaje to bez znaczenia dla autorskich praw majątkowych. Pozostają one bowiem przy pracodawcy i nie wracają do pracownika. Ważne jest jednak, gdy strony wiedzą, że do obowiązków pracownika będzie należało świadczenie pracy twórczej, aby szczegółowo uregulowały to w umowie o pracę – np. sposoby ich wykorzystywania przez pracodawcę po ustaniu stosunku pracy. Pozwoli to uniknąć sporów w przyszłości.