W sytuacji gdy rodzice małoletnich dzieci nie mogą dojść do porozumienia co do sposobu utrzymywania kontaktu z podopiecznymi, konieczna jest ingerencja sądu.
Jednym ze sposobów działania sądu w takiej sytuacji jest zezwolenie na spotykanie się z dzieckiem tylko w obecności kuratora sądowego.
Jak pokazuje praktyka ta sytuacja rodzi szereg praktycznych problemów.
Najczęściej spotykane problemy dotyczą:
- Miejsca kontaktu.
- Obowiązków kuratora w trakcie kontaktu.
- Relacji kuratora z rodzicem którego kontakt nadzoruje kurator.
Miejsce kontaktu jest ustalane przez sąd w sposób ogólny. Często w sytuacji znacznego stopnia skonfliktowania rodziców następuje to poprzez wprowadzenie jedynie zakazu kontaktu jednego z rodziców w miejscu zamieszkania drugiego rodzica.
Rodzic, którego kontakt jest ograniczony obecnością kuratora dysponuje określonym czasem na spotkanie z małoletnim. Nie ma tu ograniczeń co do wyboru miejsca takiego kontaktu. Kurator, który sprawuje nadzór nad prawidłowym odbyciem kontaktu powinien odnotować w notatce gdzie taki kontakt miał miejsce.
Często pojawiają się zarzuty rodzica sprawującego stałą pieczę nad małoletnim dzieckiem co do wyboru miejsca przez drugiego rodzica, np. za każdym razem dziecko jest zabierane do sąsiadów. Takie uwagi należy kierować do sądu, który prowadzi postępowanie dotyczące kontaktów z dzieckiem. Jeżeli zastrzeżenia co do wyboru miejsca kontaktu okażą się uzasadnione może to prowadzić do modyfikacji kontaktów przez sąd.
Ustawodawca dostrzega ten problem, stąd projektowana zmiana art. 113 ze zn. 2 par. 2 pkt 3 KRO miała by uzyskać brzmienie: sąd „mógłby zezwolić na spotykanie się z dzieckiem, w tym poza miejscem jego stałego pobytu tylko w obecności drugiego z rodziców albo opiekuna lub innej osoby wskazanej przez sąd, za jej zgodą, w szczególności osoby bliskiej dziecku, a w miejscu stałego pobytu dziecka także kuratora sądowego”.
Zatem, obecność kuratora sądowego byłaby możliwa tylko w sytuacji gdy kontakt odbywa się w miejscu stałego pobytu dziecka.
W jaki sposób kurator wypełnia swoją rolę, jakie ma kompetencje, czyli co może a czego nie powinien robić?
Rodzice stawiają często kuratorom często duże wymagania.
Rolą kuratora nie jest organizowanie czasu rodzicom czy edukowanie ich w jaki sposób powinni spędzać czas z dzieckiem, tak aby spotkanie miało satysfakcjonujący przebieg.
Kurator nie może także mediować, tzn. nie może proponować rodzicom żadnych rozwiązań mających na celu wypracowanie porozumienia co do kontaktów.
Kurator nie może w trakcie kontaktu pełnić roli opiekuna małoletniego, oznacza to, że dziecko nie może pozostawać pod wyłączną opieką kuratora w trakcie spotkania.
Kurator ma być w trakcie spotkania obserwatorem, który nie podejmuje żadnej interakcji z rodzicem czy małoletnim. Kurator ma stawić się w odpowiednim miejscu i czasie, nieprzerwanie brać udział w realizowaniu kontaktów, dbać o zakończenie spotkania w czasie przewidzianym oraz sformułować notatkę służbową z przebiegu spotkania.
Oczywiście w sytuacji zaobserwowania zachowań niezgodnym z dobrem dziecka kurator powinien wyjść z roli biernego obserwatora. W przypadku zdarzeń, które potencjalne stanowią zagrożenie dla zdrowia i bezpieczeństwa dziecka kurator może zdecydować się na wezwanie policji.
Niedopuszczalne z punktu widzenia uczestniczenia kuratora w realizacji kontaktu są częste niestety sytuacje kiedy kurator jest podejmowany wykwintnym obiadem przez rodzica, ofiarowane mu są upominki, notatka służbowa pomija istotne okoliczności kontaktu.
Wszystkie ww. kwestie, jeżeli wystąpią, a zostanie powzięta o nich wiedza, powinny być zgłaszane do sądu rodzinnego.
Na kwestię statusu kuratora przydzielonego do kontaktu rodzica z dzieckiem, zwracają uwagę środowiska prawnicze, NIK, Rzecznik Praw Obywatelskich.
W rozważaniach pojawiają się sygnały, że według obowiązujących przepisów nie wiadomo, jak rozwiązywać takie kwestie jak:
- czy np. kurator może skorzystać z toalety – jest wówczas przez chwilę nieobecny podczas kontaktu,
- czy kurator musi iść z dzieckiem do toalety,
- czy kurator może jeść w trakcie spotkania,
- czy jeżeli rodzi chce iść z dzieckiem na basen, to czy kurator ma wejść z nimi do szatni,
- kto ma płacić za posiłki kuratora, bilety np. na basen czy koszty dojazdu. Kurator jest urzędnikiem państwowym, związanym literą prawa. Jak wynika z analizy wobec braku odpowiednich przepisów kurator, powinien podejmować czynności w oparciu o intuicję i doświadczenie zawodowe.
Konieczne jest wprowadzenie jasnych i precyzyjnych uregulowań prawnych, tak aby wyeliminować wątpliwości co do legalności czynności podejmowanych przez kuratorów. Należy zwrócić uwagę na brak ogólnopolskiej praktyki wykonywania orzeczeń przez kuratorów, która z pewnością ułatwiłaby sprawowanie tej funkcji i rozwiałaby wiele wątpliwości.
Andrzej Bałaga
adwokat, mediator