Ograniczenie wolności stanowi zdecydowanie łagodniejszą i mniej dolegliwą karę, aniżeli jej pozbawienie. Ale czy osoba skazana „tylko” na ograniczenie może mieć pewność, że nie trafi za kratki? Z dzisiejszego artykułu dowiesz się, czym jest zastępcza kara pozbawienia wolności, kiedy może zostać zarządzone jej wykonanie oraz jakie legalne środki przysługują skazanemu aby jej uniknąć.
ARTYKUŁ 65 § 1 K.K.W.
Jak zawsze zacznijmy od podstawy prawnej. Zgodnie z art. 65 § 1 zd. 1 Kodeksu karnego wykonawczego jeżeli skazany uchyla się od odbywania kary ograniczenia wolności, sąd zarządza, a jeżeli uchyla się od świadczenia pieniężnego lub obowiązków orzeczonych na podstawie art. 34 § 3 Kodeksu karnego, może zarządzić wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności.
UCHYLANIE
Kluczową przesłanką orzeczenia przez sąd wykonania zastępczej kary pozbawienia wolności, zarówno obligatoryjnej, jak i fakultatywnej, jest ustalenie faktu „uchylania się” skazanego od wykonania nałożonych nań kar i obowiązków. W obowiązujących przepisach prawa nie zdefiniowano tego pojęcia, a więc konieczne jest sięgnięcie do dorobku doktryny i orzecznictwa. Powszechnie przyjmuje się, że uchylanie ma miejsce wtedy, gdy skazany ma świadomość zarówno ciążących na nim obowiązków, jak i również konsekwencji ich niewykonywania. Jednocześnie warunkiem zakwalifikowania danego zachowania jako uchylanie jest obiektywnie istniejąca możliwość oraz brak jakichkolwiek przeszkód do ich wykonywania. W związku z powyższym nie będzie stanowiło uchylania się sytuacja, w której skazany nie przystąpi do wykonywanej kary z uwagi na tymczasowe aresztowanie w innej sprawie. Sąd Apelacyjny w Krakowie postanowieniem z dnia 15 stycznia 2009 roku, sygnatura akt II AKzw 1130/08, jako jedną z cech uchylania wskazał negatywny stosunek psychiczny skazanego do ciążącego na nim obowiązku.
OBLIGATORYJNIE
Jak wynika z omawianej regulacji zarządzenie zastępczej kary pozbawienia wolności jest obowiązkowe w sytuacji, gdy skazany uchyla się od odbywania kary ograniczenia wolności. Zgodnie z art. 34 § 1a k.k. kara ograniczenia wolności polega na obowiązku wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne lub potrąceniu od 10% do 25% wynagrodzenia za pracę w stosunku miesięcznym na cel społeczny wskazany przez sąd. Jednocześnie, na podstawie art. 34 § 2 k.k. w czasie odbywania kary ograniczenia wolności skazany nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca stałego pobytu oraz ma obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary. W doktrynie i orzecznictwie przyjmuje się, że brak realizacji już chociażby jednego z obowiązków stanowi podstawę do orzeczenia zastępczej kary.
FAKULTATYWNIE
Fakultatywnymi przesłankami do wykonania zastępczej kary pozbawienia wolności są uchylanie się od świadczenia pieniężnego lub uchylanie się od obowiązków orzeczonych na podstawie art. 34 § 3 k.k. wśród których znajdują się obowiązki określone w art. 72 § 1 pkt 2 – 7a, tj. przeproszenie pokrzywdzonego, wykonywanie ciążącego na skazanym obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby, wykonywanie pracy zarobkowej, nauka lub przygotowanie do zawodu, powstrzymanie się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających, poddanie się terapii uzależnień, poddanie się terapii, w szczególności psychoterapii lub psychoedukacji, uczestnictwo w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych, powstrzymanie się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach oraz powstrzymanie się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób lub zbliżania się do pokrzywdzonego lub innych osób. Jako, że są to przesłanki fakultatywne sąd rozpatrujący daną sprawę winien każdorazowo ustalić i ocenić natężenie negatywnego stosunku, uporczywości i złej woli skazanego wobec tych obowiązków, formy i uporczywości okazywania złej woli, częstotliwość takich zachowań, a także ich odbiór społeczny. Konieczne jest także zbadanie, jak uchylanie się od obowiązków określonych w art. 34 § 3 k.k. ma się do realizacji przez skazanego obowiązków należących do istoty kary.
ZAKRES I OGRANICZENIA
Zgodnie z art. 65 § 1 zd. 2 k.k.w. gdy skazany wykonał część kary ograniczenia wolności, sąd zarządza wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności w wymiarze odpowiadającym karze ograniczenia wolności pozostałej do wykonania, przyjmując, że jeden dzień zastępczej kary pozbawienia wolności jest równoważny dwóm dniom kary ograniczenia wolności. Jednocześnie zgodnie z § 2 ww. przepisu jeżeli ustawa nie przewiduje za dane przestępstwo kary pozbawienia wolności, górna granica zastępczej kary pozbawienia wolności nie może przekroczyć 6 miesięcy.
POSTANOWIENIE
Sądem właściwym do wydania i wykonania postanowienia o zarządzeniu wykonania zastępczej kary pozbawienia wolności właściwy jest sąd, do którego należy orzekanie w sprawach dotyczących wykonania kary ograniczenia wolności. Zgodnie z art. 55 § 1 k.k.w. będzie to sąd rejonowy, w którego okręgu kara jest lub ma być wykonywana. W posiedzeniu w przedmiocie wykonania zastępczej kary pozbawienia wolności prawo do wzięcia udziału mają prokurator, sądowy kurator zawodowy, skazany oraz jego obrońca. Na postanowienie w przedmiocie zarządzenia wykonania zastępczej kary pozbawienia wolności przysługuje zażalenie.
WSTRZYMANIE
Wydanie niekorzystnego, prawomocnego, rozstrzygnięcia w przedmiocie wykonania zastępczej kary pozbawienia wolności nie przesądza jeszcze o tym, że skazany odbędzie ją w całości. Zgodnie bowiem z art. 65a § 1 k.k.w. sąd może w każdym czasie wstrzymać wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności. Warunkiem koniecznym uzyskania takiej decyzji sądu jest złożenie przez skazanego pisemnego oświadczenia o podjęciu się odbywanie kary ograniczenia wolności i poddaniu się rygorom z nią związanym. Pamiętajmy jednak, że użyte w przepisie sformułowanie „sąd może” wskazuje na fakultatywność tej decyzji.
PODSUMOWANIE
Skazanemu przysługuje szereg legalnych środków zarówno na etapie zarządzania, jak i wykonania, zastępczej kary pozbawienia wolności. Ważnym jest jednak, aby umiejętnie je wykorzystać. Izolacja, stres, czy wreszcie zawiłości prawne z pewnością temu nie sprzyjają. Dlatego tak ważna jest pomoc, wiedza i spokój doświadczonego prawnika.
Hubert Wojtoń
aplikant radcowski