Kara umowna to jedno z najczęściej stosowanych narzędzi w umowach cywilnoprawnych, które pomaga zabezpieczyć interesy stron i zmotywować do przestrzegania warunków umowy. Jeśli zastanawiasz się, czym dokładnie jest kara umowna, jakie są jej funkcje i jak może być egzekwowana, zapraszam do lektury tego wpisu.
Czym jest kara umowna?
Kara umowna to zapis w umowie, który zobowiązuje jedną ze stron do zapłaty określonej kwoty pieniężnej w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego. Oznacza to, że kara umowna jest stosowana głównie w sytuacjach, gdy dłużnik nie wywiązuje się np. z dostarczenia towaru na czas, wykonania usługi zgodnie z ustaleniami czy naruszenia tajemnicy handlowej.
Jakie są funkcje kary umownej?
- Prewencyjna
Kara umowna działa jako środek zapobiegawczy – dłużnik, znając ryzyko finansowe, stara się dołożyć starań, aby spełnić warunki umowy. - Odszkodowawcza
Kara umowna stanowi rekompensatę dla wierzyciela za szkody, które mogłyby powstać w wyniku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania. - Ułatwienie dochodzenia roszczeń
Dzięki zapisowi o karze umownej wierzyciel nie musi udowadniać wysokości poniesionej szkody – wystarczy wykazanie, że naruszenie umowy miało miejsce.
Kiedy można zastosować karę umowną?
Kara umowna dotyczy wyłącznie zobowiązań niepieniężnych. Nie można jej stosować np. w przypadku opóźnienia w zapłacie wynagrodzenia – w takich przypadkach wierzycielowi przysługują odsetki za zwłokę.
Przykłady zastosowania kary umownej:
- Nieterminowe wykonanie budowy: Jeśli wykonawca nie zakończy pracy w uzgodnionym terminie, kara umowna może wynosić np. 0,5% wartości kontraktu za każdy dzień zwłoki.
- Naruszenie klauzuli poufności: W przypadku ujawnienia tajemnicy handlowej przez pracownika lub kontrahenta.
- Nieprzestrzeganie warunków umowy najmu: Na przykład, jeśli najemca nie odda mieszkania w stanie zgodnym z umową.
Jaka powinna być forma i treść zapisu o karze umownej?
Aby kara umowna była skuteczna, jej zapis musi być odpowiednio sformułowany. Powinna zawierać:
- Określenie sytuacji, w której kara jest należna: np. opóźnienie w dostawie, naruszenie warunków wykonania usługi.
- Wysokość kary: Może być określona kwotowo (np. 10 000 zł) lub procentowo (np. 5% wartości kontraktu za każdy dzień opóźnienia).
- Podstawy prawne: Zapis powinien być zgodny z przepisami Kodeksu cywilnego, w szczególności z art. 483 i 484.
Czy kara umowna zawsze jest wiążąca?
Choć kara umowna jest narzędziem prawnym, nie oznacza to, że zawsze będzie egzekwowana w pełnej wysokości. Sąd ma prawo:
- Zmniejszyć wysokość kary umownej – jeśli uzna ją za rażąco wygórowaną w stosunku do skali naruszenia (tzw. miarkowanie kary umownej).
- Unieważnić zapis – jeśli jest sprzeczny z przepisami prawa lub zasadami współżycia społecznego.
Przykład zapisu o karze umownej
„Strony ustalają, że w przypadku opóźnienia w realizacji przedmiotu umowy przez Wykonawcę, zapłaci on na rzecz Zamawiającego karę umowną w wysokości 0,5% wartości umowy za każdy rozpoczęty dzień opóźnienia, nie więcej jednak niż 10% wartości całkowitej umowy.”
Kara umowna jest skutecznym narzędziem chroniącym interesy stron w umowie. Pomaga uniknąć sporów i motywuje do należytego wykonania zobowiązań. Kluczowe jest jednak, aby była odpowiednio skonstruowana i nie naruszała przepisów prawa.
Jeśli planujesz zawarcie umowy, pamiętaj o zapisach dotyczących kary umownej i dostosuj je do specyfiki swojej współpracy. W razie wątpliwości warto skonsultować się z prawnikiem.
Łukasz Pałka
adwokat