Zakaz prowadzenia działalności gospodarczej kojarzony jest przede wszystkim ze środkiem karnym, możliwym do zastosowania w przypadku przestępstw gospodarczych. Taka sankcja przewidziana również zostało w przepisach Prawa upadłościowego, wobec osób lekceważących rygory prowadzenia działalności gospodarczej.
Zgodnie z art. 373 Prawa upadłościowego – Sąd może orzec pozbawienie na okres od jednego do dziesięciu lat prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek lub w ramach spółki cywilnej oraz pełnienia funkcji zarządcy sukcesyjnego, członka rady nadzorczej, członka komisji rewizyjnej, reprezentanta lub pełnomocnika osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą w zakresie tej działalności, spółki handlowej, przedsiębiorstwa państwowego, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszenia.
Kategorie czynów
Zakaz prowadzenia działalności może zostać nałożony wobec następującej kategorii czynów:
- niewykonanie, wynikającego z ustawy, obowiązku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie 30 dni od dnia powstania podstawy do ogłoszenia upadłości,
- faktyczne zarządzanie przedsiębiorstwem dłużnika, i istotne przyczynienie się do niezłożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w ustawowym terminie,
- niewydanie lub niewskazanie majątku, ksiąg rachunkowych, korespondencji lub innych dokumentów upadłego, w tym danych w postaci elektronicznej, których obowiązek wydania lub wskazania wynika z mocy ustawy,
- ukrywanie, niszczenie lub obciążenie majątku wchodzącego w skład masy upadłości, przez upadłego po ogłoszeniu upadłości,
- niewykonanie innych obowiązków ciążących na upadłym z mocy ustawy lub orzeczenia sądu albo sędziego-komisarza, albo też w inny sposób utrudnianie toczącego się postępowania upadłościowego.
Działania, o których mowa w ustawie muszą mieć charakter zawiniony. Art. 373 Prawa upadłościowego nie uzależnia przy tym możliwości pozbawienia prawa prowadzenia działalności gospodarczej od rodzaju czy stopnia winy osoby dokonującej czynności, lecz wymienia ogólnie winę jako podstawę tej odpowiedzialności. Przesłanka ta spełniona więc będzie również wtedy, gdy opisane zachowania wynikać będą z rażącego niedbalstwa.
W przypadku osoby, która nie dopełniła ustawowego obowiązku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w przewidzianym prawem terminie, możliwość oddalenia wniosku o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności powstanie, jeżeli został złożony wniosek o otwarcie przyspieszonego postępowania układowego, postępowania układowego lub postępowania sanacyjnego, a rozmiar pokrzywdzenia wierzycieli jest nieznaczny.
Zakaz prowadzenia działalności gospodarczej – kiedy jeszcze?
Inną podstawą do orzeczenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej jest zawinione doprowadzenie do niewypłacalności. Zgodnie z art. 374 ust. 1 Prawa upadłościowego, sąd może go orzec, wobec dłużnika będącego osobą fizyczną, także jeżeli niewypłacalność dłużnika jest następstwem jego celowego działania lub rażącego niedbalstwa.
Na podstawie art. 374 ust. 2 możliwość orzeczenia zakazu w powyższych okolicznościach odnosi się także do osób uprawnionych do reprezentowania przedsiębiorcy będącego osobą prawną albo spółką handlową niemającą osobowości prawnej oraz osób faktycznie zarządzających przedsiębiorstwem dłużnika, jeżeli niewypłacalność przedsiębiorcy lub pogorszenie jego sytuacji finansowej jest następstwem celowego działania lub rażącego niedbalstwa tych osób.
Niezależnie od winy osoby, wobec której prowadzone jest postępowanie w przedmiocie orzeczenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, ukształtowana została odpowiedzialność w okolicznościach wymienionych w art. 373 ust. 3 Prawa upadłościowego. Możliwość orzeczenia zakazu na podstawie ww. artykułu aktualizuje się, gdy:
1) już raz ogłoszono upadłość danej osoby, wraz z umorzeniem jej długów po zakończeniu postępowania upadłościowego,
2) ogłoszono upadłość nie dawniej niż 5 lat przed ponownym ogłoszeniem upadłości.
Sankcjonowany jest więc skutek pewnych działań, generalnie opisanych jako doprowadzenie do kolejnej upadłości.
Podsumowanie
Do decyzji sądu należy czas trwania zakazu, ustawa określa ramy, w jakich może zostać orzeczony. Na jego wymiar wpływ ma stopień winy oraz skutki podejmowanych działań, w szczególności obniżenie wartości ekonomicznej przedsiębiorstwa upadłego i rozmiar pokrzywdzenia wierzycieli. Jeśli zaś chodzi o jego aspekt przedmiotowy, to redakcja przepisu wskazuje, iż zawsze orzeka się łącznie pozbawienie wszystkich wymienionych praw. Nie jest więc możliwe pozbawienie np. prawa prowadzenia działalności gospodarczej, ale pozostawienie prawa pełnienia funkcji członka rady nadzorczej czy pełnomocnika.
Naruszenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, orzeczonego na podstawie art. 373 Prawa upadłościowego, podlega odpowiedzialności karnej zgodnie z art. 244 k.k.
Instytucja przewidziana w ustawie Prawa upadłościowego, rodzi więc poważne konsekwencje prawne, warto więc mieć świadomość obowiązków nałożonych przez ww. akt prawny.